innovatie en samenwerking energietransitie in transport
VERSLAG BESCHRIJVING ZES LIVING LABS EN VERKENNING MONITORING
- Wat hebben we gedaan? (Lees meer op pagina 2)
Afgelopen maanden zijn 6 Living Labs gestart met begeleiding vanuit Rijkswaterstaat/ Green Deal Zero Emissie stadslogistiek. We gaven samen met de deelnemers in het living lab vorm aan het proces om te komen van een borrelend initiatief tot een stabiel living lab. We zaten mee aan tafel om als netwerkers het living lab aan ingangen, kennis en contacten te helpen. Tegelijkertijd zagen we hoe er inzicht kwam waar het living lab om draait, wie eraan meedoen of zouden moeten doen en op welke locatie het logischerwijs plaatsvindt. Na afloop zijn deze inzichten door ons beschreven om de kennis die in het living lab is opgebouwd te delen met anderen. Dat kunnen bedrijven zijn die mee willen draaien in de proef of gemeenten en bedrijven die ook graag een living lab willen starten. Om hen te inspireren zijn er interviews gehouden met enkele van de gedreven pioniers.
Natuurlijk willen we ook weten hoe de living labs straks bijdragen aan de gehele transitie richting een groen en innovatief Nederland in 2050. Daarom is ook een verkenning uitgevoerd op wat er nu al gebeurt aan monitoring binnen de living labs of aanverwante initiatieven. Zo weten we beter waar de living labs op kunnen aansluiten om hun kennis onder te brengen in de landelijke metertjes op dit gebied.
In een informatiesite over deze 6 Living Labs, het zogenaamde ‘klikmodel’, zijn de verzamelde gegevens als prototype eenduidig vastgelegd en online toegankelijk gemaakt. Publicatie van deze gegevens is helaas nog niet mogelijk vanwege de privacy-gevoeligheid en de vroege pilotfase waarin het model zich bevindt. Het is, zeg maar, ons eigen informatie living lab!
- Wat zijn onze bevindingen? (Lees meer op pagina 3)
Echt iedereen! die we spreken wil graag weten welke nieuwe initiatieven er zijn in hun gemeente of op hun werkterrein en hoe de bestaande living labs nu lopen. Met name krijgen we vragen over de logistieke hub van de Rijksoverheid en van gemeenten over het toegangsbeleid in andere gemeenten. Dit zijn onze tips:
- Tip 1: blijf bij de de living labs aan tafel zitten om kennis uit het netwerk te delen en de living labs verder te volgen om ook hun kennis weer beschikbaar te maken.
- Tip 2: communiceer hier vaker over, ook door inspirerende voorbeelden te breed te delen in alle relevante platforms.
- Tip 3: geef bij de start van een living lab handvatten, als inspirerende voorbeelden van andere living labs, en gereedschappen, als monitoring, mee om een begin te maken. Via autorisatie kan je evt. bepalen welke informatie publiek is en welke niet.
1. Wat hebben we gedaan?
Veel kansrijke initiatieven op uitstootloze stadslogistiek kwamen boven water vanuit de informatie die we als consulent verzameld hebben uit de Truck van de Toekomst. Informatie kwam ook uit de verkennende gesprekken vanuit de Green Deal Zero Emissie Stadslogistiek. Al spoedig bleek dat er een behoefte was om in de praktijk uit te vissen of we via het platform van een living lab antwoorden kunnen vinden voor vragen die er leven. We zijn daarover verder in gesprek gegaan met de initiatiefnemers. Dit waren respectievelijk:
- DHL met het idee om bestelwagens te laten rijden op waterstof bij hun nieuwe distributiecentrum in Harnaschpolder;
- De Gemeente Haarlem die met de lokale ondernemers om tafel zit om een nieuw, duurzaam toegangsbeleid voor de binnenstad te ontwikkelen;
- De Rijksoverheid in Den Haag die graag het initiatief van de Belastingdienst omarmt om gezamenlijk kopieerpapier in te kopen zodat de leveringen gebundeld vanuit een hub gedaan kunnen worden;
- De Gemeente Roermond die worstelde met een aanvraag voor ontheffing venstertijden van CityHub met een LEVV, oftewel een licht elektrisch vrachtvoertuig, zonder RDW-keuring;
- De Gemeente Dordrecht die graag een eigen Green Deal wil starten;
- De Gemeente Schiedam die zoekt naar de weg om intern en extern stadsdistributie goed op de agenda te krijgen.
Bij het beschrijven van het Living Lab hebben we als het ware een ‘Informatie living lab’ opgezet. Er zijn gesprekken gevoerd met o.a. TNO, TLN, EVO om te weten wat zij al onderzoeken en juist verder willen weten.
We hebben met name gezocht naar ondersteuning voor de deelnemers in het Living Lab. We hebben voor hen een hulpmiddel gemaakt waarin ze online-informatie kunnen vastleggen. Dat voorkomt stromen met mails en niet meer te onderscheiden versies van documenten waardoor de communicatie en verbetert.
Het ‘infolab’ is ingedeeld in de GDZES domeinen: facilitaire stromen, vers, bouwlogistiek, deregulering e.d.. Het geeft daarnaast ruimte aan specifieke aandachtsgebieden en sleutelfactoren die vanuit het Living Lab genoemd worden.
In zes verdiepende interviews laten we verschillende pioniers aan het woord. Daarbij belichten we schone stadslogistiek vanuit verschillende invalshoeken. De voorbeelden maken duidelijk dat het verduurzamen van de stadslogistiek niet alleen een technologische aangelegenheid is van brandstoffen en aandrijving maar vooral van mensen die samenwerken in een platform.
2. Wat zijn onze bevindingen?
Een Living Lab is een ‘vrijstaat’, een experimentele omgeving waar deelnemers op basis van vrijwilligheid aan een gezamenlijk doel werken en kijken of het initiatief levensvatbaar en opschaalbaar is.
We onderscheiden drie fasen in de ontwikkeling van een Living Lab:
- De initiatief fase: (procesmatig) is het initiatief geschikt voor een Living Lab?
- De experimenteer fase (bedrijfsmatig): De proef wordt gestart in het Living Lab en als zodanig gevolgd
- De vervolg fase: aan het einde van de experimenteer fase wordt het vervolg bepaald, kan er worden opgeschaald en zo ja onder welke voorwaarden?
Vier van de zes initiatieven bleken rijp voor de eerste initiatief fase. Met een pionier die steun, tijd en middelen heeft, kun je van start. Vervolgens zijn we aangeschoven aan bestaande vergadertafels of hebben we die mede samengesteld. De eerste gezamenlijke taak is om verschillende ambities en belangen boven tafel te krijgen en van daaruit een gezamenlijke agenda te formuleren. Als er dan iemand opstaat om de boel te trekken, heb je een plan en een projectgroep die kan groeien. Een Living Lab begint vaak met een initiatief van één of twee partijen. In de praktijk blijkt dat meer partijen zich daarna aansluiten om het Living Lab vorm te geven. Door het netwerk aan te spreken, kan voorkomen worden dat dingen dubbel gebeuren. Zo komt de juiste kennis langzamerhand beschikbaar.
In de initiatief fase wordt stap voor stap helder of het initiatief zich ontwikkelt als Living Lab. Na een aantal vergadertafels en 1 op 1 gesprekken, vormt zich meer duidelijkheid over:
- het onderwerp met de speerpunten van het Living Lab: waarom gaan we dit doen?
- de locatie: op welke locatie en waarom is deze locatie gekozen?
- de organisatie: wie werken samen, is er een activiteitenplan etc.?
- afspraken/communicatie: welke afspraken en besluiten zijn of worden er gemaakt, hoe wordt informatie gedeeld/gecommuniceerd?
- potentie naar de toekomst: welke factoren (mogelijk te monitoren sleutelfactoren) zijn van invloed op het succes van het Living Lab, wat is er mogelijk naar de toekomst qua opschaling etc.?
Kenmerken Living Lab
Het vastleggen van allerlei informatie wordt dan een logische behoefte die bij zowel de deelnemers in het living lab als in het brede netwerk van logistiek dienstverleners, overheid en kennisinstellingen eromheen leeft. Vragen als wie doet wat, wat is het gezamenlijk doel, welke middelen zijn nodig om te kunnen starten, hoe de voortgang te meten en of het Living Lab succesvol is en op te schalen is, leven breed.
Zodra een proef is gestart in een living lab, wil je ook weten hoe die verloopt en waar aanpassingen nodig zijn. Uit de verkenning monitoring blijkt dat er al veel gebeurt: er is een volle ‘gereedschapskist’ voor living labs. Voorbeelden zijn @alex graag aanvullen
In een monitor wordt bepaald op welke onderdelen een living lab gevolgd gaat worden. Bij het ontsluiten van de informatie van de Living Labs hebben we een structuur zien ontstaan van ‘zachte’ procesmatige monitoring en ‘harde’ cijfermatige monitoring. Zachte monitoring geeft de ontwikkeling van initiatief tot Living Lab weer. Als een Living Lab eenmaal is gestart en de experimenteerfase is op gang gebracht, dan kan ‘harde’ cijfermatige monitoring helpen om het Living Lab handen en voeten te geven om haar doelen te halen.
Een living lab kan je bijvoorbeeld volgen op de voortgang in:
- organisatie: mensen, geld, tijd en middelen van het Living Lab
- business case/tco berekening: wat is het verdienmodel van de innovatie uit het Living Lab
- leefbaarheid/milieu/klimaateffect: wat is het effect op de CO2 reductie, luchtkwaliteit, ruimte en geluid in de stad of omgeving
- innovatie: hoe werkt de techniek, is het al inzetbaar en opschaalbaar
- sturing: welk beleid is nodig om de innovatie te stimuleren
- beleving: tevredenheid van bewoners, ondernemers, ervaringscijfers leefbaarheid, gebruikersacceptatie van nieuwe technologie
Vanuit de verkenning is aansluiting gezocht bij monitoring van de actieagenda van de Duurzame Brandstofvisie. Juist daar leeft de behoefte aan praktijkinformatie vanuit de living labs. Een concept koppeling is gemaakt tussen de PMC Monitor Brandstofvisie en de Green Deal Zes Living Labs monitoring. Dit is een aanzet tot het verder vormgeven van de samenwerking en gegevensuitwisseling tussen de Brandstofvisie en GDZES.
Conceptmonitoring
| Living Lab | Domein | Aandachtsgebied | Sleutelfactoren |
| Logistieke Hub Den Haag bundeling inkoopkracht | Facilitaire stromen in de stad | Logistieke Hub | Leefbaarheid van de stad Den Haag. Efficiency logistiek Bereikbaarheid |
| Living Lab Waterstofvulpunt Harnaschpolder | Business case van innovatieve voertuigtechnologie | Waterstofvulpunt | Waterstofvulpunt voor bedrijfswagens |
| Living Lab nieuw binnenstadsregime Haarlem | Slim dereguleren | Wet & Regelgeving | Nieuw toegangsbeleid voor de binnenstad op weg naar zero emissie stadsdistributie: bevoorrading winkels en horeca.1 verbetering luchtkwaliteit 2 minder vervoersbewegingen 3 meer schone voertuigen- piek in bevoorrading, maatwerk venstertijdenbeleid- tegengaan wildgroei bestelbusjes |
| Living Lab stadstoegang LEVV Roermond | Slim dereguleren | Wet & Regelgeving | LEVV inzetten voor belevering binnenstad |
| Living Lab initiatief Dordrecht | Slim dereguleren | Wet & Regelgeving | GDZES deregulering/ kentekenherkenning |
| Living Lab initiatief Schiedam | Slim dereguleren | Elektrisch Rijden | Elektrisch vrachtverkeer als aanjager |